คดีความใต้ยุค คสช.: ฐานข้อมูลคดี 112

แม้ปัญหาในการดำเนินคดีมาตรา 112 ในสังคมไทยจะเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องมานับสิบปี โดยเฉพาะตั้งแต่หลังการรัฐประหาร 2549 เป็นต้นมา แต่ในยุคของคณะรักษาความสงบแห่งชาติ ปัญหาการใช้ข้อกล่าวหานี้กลับยิ่งทวีความเข้มข้นขึ้นไปอีก 

หลังการรัฐประหาร 22 พฤษภาคม 2557 คณะรัฐประหารใช้มาตรการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่รุนแรงมากขึ้นต่อผู้แสดงออกในประเด็นสถาบันกษัตริย์ อาทิ จำนวนการดำเนินคดีที่พุ่งสูงขึ้น, การบังคับใช้ข้อกล่าวหานี้ด้วยการตีความอย่างกว้างขวาง, การจับกุมบุคคลเข้าค่ายทหาร, การประกาศให้ข้อกล่าวหานี้ต้องถูกพิจารณาคดีในศาลทหาร, การละเมิดสิทธิในการได้รับการพิจารณาคดีที่เป็นธรรมหลายประการ, การเพิ่มอัตราการลงโทษจำคุกสูงขึ้นไปอย่างเห็นเด่นชัด, การผลักดันให้เกิดผู้ลี้ภัยทางการเมืองจากประเด็นดังกล่าวจำนวนมาก รวมทั้งการจัดทำกิจกรรมหรือการแสดงความคิดเห็นทางสาธารณะต่อประเด็นปัญหาการใช้มาตรา 112 เป็นไปได้อย่างยากลำบาก แม้ในช่วงปลายยุค คสช. สถานการณ์ดังกล่าวจะค่อยๆ เปลี่ยนแปลงไปก็ตาม

ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนทำงานติดตามสถานการณ์สิทธิมนุษยชนตั้งแต่หลังรัฐประหาร 2557 ได้ติดตามสถานการณ์คดีมาตรา 112 มาอย่างต่อเนื่อง และได้จัดทำฐานข้อมูลคดีมาตรา 112 โดยเฉพาะที่ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนได้ให้ความช่วยเหลือทางกฎหมาย และเท่าที่ผู้ถูกดำเนินคดีอนุญาตให้เปิดเผยได้ พร้อมด้วยข้อสังเกตต่อกระบวนการทางกฎหมายผ่านมุมมองด้านสิทธิมนุษยชน 

ต่อไปนี้เป็นข้อสรุปของสถานการณ์ในคดีมาตรา 112 ในยุค คสช. โดยสังเขป พร้อมกับตารางข้อมูลคดีมาตรา 112 ที่ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนติดตามและให้ความช่วยเหลือทางกฎหมาย โดยสามารถสืบค้นรายละเอียดแต่ละคดีเพิ่มเติมได้จากฐานข้อมูลคดีสิทธิและเสรีภาพในช่วง 5 ปี คสช.

สรุปสถานการณ์และข้อสังเกตสำคัญในคดีมาตรา 112 (ข้อมูล ณ 31 พ.ค. 63)

1. “คดี 112” “คดีหมิ่นประมาทพระมหากษัตริย์” หรือ “คดีหมิ่นกษัตริย์” หมายถึงคดีที่ผู้ต้องหาหรือจำเลยถูกกล่าวหาในความผิดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 ซึ่งบัญญัติไว้ว่า “ผู้ใดหมิ่นประมาท ดูหมิ่น หรือแสดงความอาฆาตมาดร้าย พระมหากษัตริย์ พระราชินี รัชทายาท หรือผู้สําเร็จราชการแทนพระองค์ ต้องระวางโทษจำคุกตั้งแต่ 3 ปี ถึง 15 ปี”

2. หลังการเข้ายึดอำนาจเมื่อปี 2557 คสช. ประกาศนโยบายปกป้องสถาบันพระมหากษัตริย์โดยการใช้มาตรการทางกฎหมายและมาตรการอื่นๆ นำมาสู่การใช้กฎหมายนี้เข้าปราบปรามการแสดงความคิดเห็นทางการเมืองของประชาชนอย่างเข้มข้น ทำให้ช่วง 5 ปีของยุค คสช. มีผู้ถูกดำเนินคดีในข้อหานี้อย่างน้อย 169 คน แยกเป็นคดีจากการใช้เสรีภาพในการแสดงออกอย่างน้อย 106 คน ส่วนที่เหลือเป็นกรณีแอบอ้างหาประโยชน์

ในจำนวนนี้มีผู้ถูกดำเนินคดีที่ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนให้ความช่วยเหลือทางกฎหมายจำนวน 65 คน คิดเป็นจำนวน 55 คดี

3. คสช. ยังออกประกาศฉบับที่ 37/2557 และฉบับที่ 38/2557 (บังคับใช้ 25 พ.ค. 57 – 11 ก.ย. 59) ให้ความผิดตามมาตรานี้ อยู่ในการพิจารณาพิพากษาคดีของศาลทหาร ซึ่งมีปัญหาอย่างเด่นชัดเรื่องความเป็นอิสระ และกระบวนการพิจารณาคดีที่ไม่เป็นธรรม โดยมีจำนวน 25 คดี ที่ศูนย์ทนายฯ รับช่วยเหลืออยู่ในการพิจารณาโดยศาลทหาร  และอีก 30 คดี อยู่ในการพิจารณาโดยศาลพลเรือน 

4. แม้การบังคับใช้มาตรา 112 จะมีปัญหามาก่อนสมัย คสช. แล้ว แต่ภายใต้นโยบายการดำเนินคดีอย่างเข้มข้นและรุนแรงของ คสช. มาตรา 112 ได้ถูกขยายการตีความและการบังคับใช้ออกไปอย่างมาก ซึ่งกระทบต่อหลักการตีความกฎหมายอาญาโดยเคร่งครัด และการใช้สิทธิเสรีภาพในการแสดงออกของประชาชน อาทิ

• ดำเนินคดีผู้ที่กดแชร์หรือไลค์โพสต์ในเฟซบุ๊กโดยผู้ถูกกล่าวหาไม่ได้เขียนข้อความต่างๆ เอง ได้แก่ คดีของจตุภัทร์ และคดีของฐนกร
• ดำเนินคดีผู้ที่ไม่ห้ามปรามคู่สนทนาที่แสดงความเห็นที่ถูกกล่าวหาว่าเข้าข่ายมาตรานี้ อาทิในกรณีของพัฒน์นรี (แม่ของนิว สิรวิชญ์)
• ดำเนินคดีผู้ที่แสดงความเห็นต่อสุนัขทรงเลี้ยงอย่างฐนกร หรือกลุ่มที่วางเพลิงพระบรมฉายาลักษณ์ของอดีตกษัตริย์ซึ่งไม่ได้เป็นบุคคลตามองค์ประกอบของมาตรา 112 
• ดำเนินคดีผู้ที่แอบอ้างสถาบันกษัตริย์เพื่อแสวงหาผลประโยชน์ เช่น กรณีของภูชิต ทั้งที่ไม่ใช่องค์ประกอบความผิดตามมาตรานี้ 
• ดำเนินคดีกรณีแอบอ้างสมเด็จพระเทพฯ ซึ่งไม่ได้รับความคุ้มครองตามมาตรานี้ในคดีของนพฤทธิ์ 
• ดำเนินคดีผู้ป่วยจิตเภท ที่แม้กฎหมายจะกำหนดให้พนักงานสอบสวนยุติการดำเนินคดีได้ หากมีเหตุอันควรเชื่อว่าผู้ถูกกล่าวหาวิกลจริต แต่กลับพบการดำเนินคดีต่อกลุ่มผู้ป่วยดังกล่าวจำนวนมาก โดยศูนย์ทนายฯ ให้ความช่วยเหลือรวม 10 คน ได้แก่ ประจักษ์ชัย, เสาร์, ทะเนช เป็นต้น  

5. หลังรัฐประหาร 2557 ผู้ถูกดำเนินคดีในข้อหานี้ส่วนใหญ่จะถูกควบคุมตัวในค่ายทหารก่อนถูกส่งให้ตำรวจดำเนินคดีต่อ เท่าที่พบมีอย่างน้อย 40 คน ทั้งกรณีที่เป็นการเข้ารายงานตัวตามคำสั่ง คสช. อาทิ คฑาวุธ, เฉลียว และกรณีที่ถูกทหารตำรวจเข้าควบคุมตัว เช่น บุรินทร์ หรือเอกฤทธิ์

ข้อเท็จจริงรวมถึงคำรับสารภาพจากการซักถามในค่ายทหาร ซึ่งผู้ถูกควบคุมตัวไม่สามารถติดต่อบุคคลที่ไว้ใจและทนายความได้ รวมทั้งถูกยึดเครื่องมือสื่อสารไปตรวจสอบ มักถูกนำมาใช้เป็นพยานหลักฐานในการดำเนินคดี ทั้งที่ขั้นตอนดังกล่าวเป็นไปโดยไม่ชอบด้วยกฎหมาย

6. ผู้ต้องหาและจำเลยคดี 112 ส่วนใหญ่ไม่ได้รับสิทธิในการได้รับการพิจารณาคดีที่เป็นธรรมหลายประการ ทั้งในศาลยุติธรรมและศาลทหาร เช่น

• สิทธิในการประกันตัว มีผู้ไม่ได้รับการประกันตัวจำนวน 46 คน เช่น ภรณ์ทิพย์, ปติวัฒน์ หรือกรณีจตุภัทร์ ซึ่งยื่นประกันถึง 12 ครั้ง กรณีที่ได้รับการประกันตัวก็ต้องใช้วงเงินประกันสูงหลายแสนบาท และมีกรณีสิรภพที่ศาลให้ประกันตัวหลังจากถูกขังระหว่างพิจารณาคดีไปแล้วเกือบ 5 ปี  
• สิทธิที่จะได้รับการพิจารณาคดีโดยเปิดเผย มีคดีที่ศาลพิจารณาคดีโดยลับอย่างน้อย 18 คดี เช่น คดีของอัญชัญ, ปิยะ  บางคดีศาลยังอ่านคำพิพากษาโดยลับด้วย เช่น คดีของจตุภัทร์, โอภาส
• สิทธิที่จะได้รับการพิจารณาคดีอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะคดีในศาลทหารซึ่งดำเนินไปอย่างล่าช้า เช่น คดีของสิรภพที่เริ่มพิจารณาคดีตั้งแต่ปี 57 ผ่านไปเกือบ 6 ปี คดียังสืบพยานไม่เสร็จ กรณีที่ผู้ต้องหาหรือจำเลยถูกขังโดยไม่ได้รับการประกันตัว ความล่าช้าเช่นนี้เป็นปัจจัยให้จำเลยเลือกที่จะรับสารภาพมากกว่าต่อสู้คดีเพื่อพิสูจน์ความบริสุทธิ์ เช่น กรณีของสมัคร หรือธารา ศูนย์ทนายฯ พบกรณีที่จำเลยรับสารภาพรวม 40 คน
• สิทธิในการมีทนายความ ได้แก่ กรณีของชญาภา ซึ่งศาลทหารไม่ได้แจ้งให้ทนายความของชญาภาทราบล่วงหน้าว่ามีการนัดพิจารณาคดี ทำให้ชญาภาให้การรับสารภาพ โดยไม่มีโอกาสได้ปรึกษาทนายความก่อน 
• สิทธิในการได้รับการทบทวนคดีโดยศาลที่สูงขึ้นไป คดีที่อยู่ในศาลทหาร หากกระทำผิดในระหว่างที่ประกาศกฎอัยการศึก (20 พ.ค. 57 – 1 เม.ย. 58) จำเลยจะถูกตัดสิทธิในการยื่นอุทธรณ์หรือฎีกา เช่น กรณีของเธียรสุธรรม, พงษ์ศักดิ์, ธารา ซึ่งต้องโทษจำคุก 20 ปีขึ้นไป เท่าที่พบมี 10 คดี ที่จำเลยไม่ได้รับสิทธิดังกล่าว  
• กรณีจำเลยเป็นผู้ป่วยจิตเภท ศาลไม่ได้นำหลักการคุ้มครองด้านความรับผิดทางอาญาของผู้กระทำผิดที่มีอาการเจ็บป่วยทางจิตมาประกอบดุลพินิจเพื่อพิพากษายกฟ้องหรือรอการลงโทษ ทำให้มีผู้ป่วยทางจิตถูกพิพากษาจำคุกแล้ว 5 ราย เช่น สมัคร, “รุ่งเรือง”, “สิน” 

6. ในยุค คสช. ทั้งศาลทหารและศาลยุติธรรมมีแนวโน้มที่จะพิพากษาลงโทษจำเลยในคดี 112 ด้วยอัตราโทษที่สูงขึ้น จากเดิมกรรมละ 5 ปี เป็นกรรมละ 8-10 ปี ทำให้เกิดกรณีที่ศาลทหารพิพากษาจำคุกด้วยโทษสูง 50 – 70 ปี ในคดีของวิชัย, พงษ์ศักดิ์, ศศิพิมล และเธียรสุธรรม (จำเลยรับสารภาพได้ลดโทษครึ่งหนึ่ง) ซึ่งไม่เป็นไปตามหลักความได้สัดส่วนของการลงโทษในคดีอาญา เนื่องจากพฤติการณ์กระทำผิดมีเพียงแค่การแสดงความเห็นเท่านั้น

7. ปลายทางกระบวนการยุติธรรม นักโทษคดีมาตรา 112 ยังถูกจำกัดไม่ให้ได้รับการพักโทษด้วยเหตุผลว่า พฤติการณ์กระทําผิดกระทบต่อสถาบันหลักของชาติ เช่น กรณีของจตุภัทร์ อันเป็นการเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรม สุดท้ายจตุภัทร์ได้รับการปล่อยตัวก่อนครบกำหนดโทษ 41 วัน เนื่องจากมี พ.ร.ฎ.อภัยโทษ พ.ศ.2562

8. การดำเนินคดีมาตรา 112 ลดลงอย่างเห็นได้ชัดตั้งแต่ต้นปี 2561 เท่าที่มีข้อมูลมีการฟ้องคดีใหม่เพียงไม่กี่คดี นอกจากนี้ ยังพบว่า ศาลยุติธรรมมีแนวโน้มจะพิพากษายกฟ้องในความผิดฐานนี้ แม้จำเลยรับสารภาพ โดยบางคำพิพากษาศาลไม่ได้อธิบายว่ายกฟ้องด้วยเหตุอะไร เช่น คดีเผาซุ้มฯ ในจังหวัดขอนแก่น หรือไม่ได้กล่าวถึงข้อกล่าวหานี้เลย อย่างในคดีของประเวศ และลงโทษจำเลยในฐานความผิดอื่นที่โจทก์ฟ้องมาแทน เช่น พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ ในคดีของ “เค” หรือมาตรา 116 (ยุยงปลุกปั่น) ในคดีประเวศ หรือบางกรณีศาลพิพากษาลงโทษในความผิดฐานอื่นที่โจทก์ไม่ได้ฟ้องมาด้วย ได้แก่ คดีของ “ปราชญ์”

9. แม้การดำเนินคดีมาตรา 112 จะลดลงตั้งแต่ราวปี 2561 แต่กลับพบแนวโน้มของการนำข้อหาตาม พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ และมาตรา 116 ถูกนำมาใช้ดำเนินคดีต่อผู้ที่แสดงออกในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับพระมหากษัตริย์ทั้งออนไลน์และออฟไลน์แทน  อาทิ คดีของกลุ่มสหพันธรัฐไท รวมถึงการใช้มาตรการอื่นที่ไม่เป็นไปตามกฎหมาย อาทิ การติดตามตัวถึงบ้าน การนำตัวไปซักถามและบังคับข่มขู่ในค่ายทหารหรือสถานีตำรวจ ก่อนให้เซ็นบันทึกข้อตกลง

10. การพิจารณาคดีพลเรือนในศาลทหารยุติลง และโอนย้ายไปยังศาลยุติธรรม โดยผลของคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 9/2562 ที่ออกก่อน คสช. หมดบทบาท ทำให้คดีมาตรา 112 ในความรับผิดชอบของศูนย์ทนายฯ จำนวน 11 คดี ที่ศาลทหารยังพิจารณาไม่แล้วเสร็จ ถูกโอนมาให้ศาลยุติธรรมพิจารณาต่อ อาทิ คดีของสิรภพ, อัญชัญ, พัฒน์นรี และโดยเฉพาะ 1 ใน 2 คดีของบัณฑิต ที่ศาลยุติธรรมต้องทำคำพิพากษาโดยไม่ได้สืบพยานเอง

11. ปัจจุบันคดีมาตรา 112 ที่ศูนย์ทนายฯ ให้ความช่วยเหลือยังไม่ถึงที่สุด 12 คดี, ศาลจำหน่ายคดีเนื่องจากจำเลยเสียชีวิต 2 คดี (ประจักษ์ชัย และนที) และคดีถึงที่สุดแล้ว 42 คดี ในจำนวนนี้เป็นคดีที่อัยการสั่งไม่ฟ้อง 7 คดี (เช่น สมบัติ, ผู้แชร์และคอมเมนต์โพสต์เรื่องหมุดคณะราษฎร), ศาลพิพากษายกฟ้อง 3 คดี (เค, นพฤทธิ์, สกันต์) และพิพากษาลงโทษรวม 32 คดี/41 คน โดยยังมีผู้รับโทษอยู่ในเรือนจำจำนวน 12 คน

12. การบังคับใช้มาตรา 112 อย่างเข้มข้น ร่วมกับมาตรการทางทหารในสถานการณ์ที่ทหารครองอำนาจทางการเมือง ไม่เพียงทำให้มีผู้ถูกดำเนินคดีจำนวนมาก ซึ่งมีภาระต้องต่อสู้คดีและถูกคุมขัง แต่ยังผลักดันให้คนจำนวนมากต้องลี้ภัยออกนอกประเทศ และยังต้องกล่าวด้วยว่า ผู้ลี้ภัยที่มีข่าวว่าถูกออกหมายจับในคดีมาตรา 112 ทั้งก่อนและหลังการรัฐประหาร จำนวน 6 คน ถูกบังคับให้สูญหายไปในระหว่างการลี้ภัยในประเทศเพื่อนบ้าน

13. ในยุคของ คสช. แทบไม่มีการรณรงค์หรือจัดเวทีสาธารณะในประเด็นมาตรา 112 ภายในประเทศ ทั้งที่ก่อนหน้านี้มีการรณรงค์ให้แก้ไขหรือยกเลิกมาตรา 112 และการอภิปรายสาธารณะถึงปัญหาการบังคับใช้อยู่พอสมควร

14. ผู้รายงานพิเศษของ UN ได้มีหนังสือถึงรัฐบาลไทยหลายครั้งแสดงความกังวลว่ามาตรา 112 ที่ถูกบังคับใช้กับ พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ มีลักษณะไม่สอดคล้องกับกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง (ICCPR) การดำเนินคดีและคุมขังบุคคลเพียงเพราะการแสดงความเห็น ทั้งในพื้นที่ส่วนบุคคลและสาธารณะ รวมทั้งในสื่อออนไลน์ กระทบต่อเสรีภาพในการแสดงออกและแสดงความเห็น  ผู้รายงานพิเศษยังแสดงความกังวลต่อการใช้กฎหมายนี้ในลักษณะเป็นเครื่องมือปิดปากฝ่ายต่อต้านคณะรัฐประหาร  นอกจากนี้ คณะทำงานว่าด้วยการควบคุมตัวโดยพลการของ UN ยังได้ลงความเห็นว่า การควบคุมตัวปติวัฒน์, ภรณ์ทิพย์, พงษ์ศักดิ์, เธียรสุธรรม, ศศิพิมล, ชญาภา และสิรภพเข้าข่ายเป็นการควบคุมตัวโดยพลการ ขัดต่อกติการะหว่างประเทศที่ไทยเป็นภาคี

15. สหประชาชาติได้เรียกร้องให้มีการแก้ไขกฎหมายมาตรา 112 เช่นเดียวกัน ศูนย์ทนายฯ ได้จัดทำข้อเสนอต่อการจัดการผลพวงรัฐประหาร ทั้งในทางกฎหมาย นโยบาย และกระบวนการยุติธรรม เพื่อคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน หนึ่งในบรรดาข้อเสนอดังกล่าวคือ ให้มีการทบทวนองค์ประกอบทางกฎหมายและโทษทางอาญาของความผิดตามมาตรา 112 โดยแก้ไขเพิ่มเติมให้สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชนที่การจำกัดสิทธิของบุคคลต้องได้สัดส่วนและเป็นไปตามความจำเป็นในระบอบประชาธิปไตย

—————————————————-

อ่านเพิ่มเติม >> 5 ปี คสช. พอได้หรือยัง?: ข้อเสนอว่าด้วยการจัดการผลพวงรัฐประหาร

>> ข้อเสนอต่อการจัดการผลพวงรัฐประหาร ทางกฎหมาย นโยบาย และกระบวนการยุติธรรม เพื่อคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน

>> การใช้ ม.112 ลดน้อยลงหรือดำรงอยู่ในรูปแบบอื่น

ฐานข้อมูลคดี 112 (คลิกที่ชื่อผู้ถูกดำเนินคดีเพื่ออ่านรายละเอียดในคดี)

• Facebook
• Twitter
• Line

ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง

หัวหน้ากองข่าวชี้ ‘ไผ่’ ไม่ยอมถูกปรับทัศนคติหลังชูป้าย ‘คัดค้านรัฐประหาร’ จึงถูกดำเนินคดี

29/07/256029/07/2017 ข่าวสาร

หัวหน้ากองข่าว มทบ.23 พยานผู้กล่าวหา ‘ไผ่’ และ ‘ดาวดิน’ […]

admin99

29/07/2560

สห.ยัน ชูป้าย “คัดค้านรัฐประหาร” เป็นการทำลายประชาธิปไตย

23/08/256023/08/2017 ข่าวสาร

ผบ.ร้อย.สห.มทบ.23 พยานโจทก์คดี ‘ไผ่’ และ ‘ดาวดิน’ ชูป้า […]

TLHR

23/08/2560

ประเทศไทย: กฎหมายหมิ่นพระบรมเดชานุภาพระบาดทุบสถิติใหม่

11/06/256418/03/2022 ข่าวสาร

กรุงเทพมหานคร, กรุงปารีส, วันที่ 11 มิถุนายน 2564: จำนว […]

TLHR

11/06/2564

การทวงถามความยุติธรรมเกือบ 7 ปี ของ “เสาร์” ผู้ป่วยจิตเวช ที่ไม่ควรถูกดำเนินคดี ม.112 แต่แรก

04/03/256512/10/2022 บทสัมภาษณ์, เรื่องเด่น

เส้นทางการทวงความยุติธรรมเกือบ 7 ปี ของ “เสาร์” ชายร่าง […]

admin26

04/03/2565

112 กษัตริย์ การควบคุมตัวโดยพลการ คดีมาตรา 112 คสช ฐานข้อมูล ประมวลกฎหมายอาญามาตรา 112 ม.112 หมิ่นพระบรมเดชานุภาพ เสรีภาพการแสดงออก